Maddi veya manevi anlamda bir zarar görmeleri durumunda bu zararın giderileceğine dair duyulan inanç, insanların kendilerini güvende hissedebilmeleri için önemlidir. Tazminat kavramı bu gereklilikten doğmuştur. Aşağıda “Tazminat nedir?” sorusuna daha yakından bakalım.
Tazminat Ne Demek?
Tazminat kelimesi Türk Dil Kurumu sözlüğünde “zarar karşılığı ödenen para” olarak tanımlanır.
Tazminat, haksız fiilde bulunması sonucunda birinin maddi veya manevi zarar görmesine neden olan kişinin zararı tazmin etmek amacıyla ödediği bedeldir. Tazminat, para olarak ödenebileceği gibi bir borcun ödenmesi şeklinde de yerine getirilebilir. Tazminat borcunun doğmasına neden olan haksız fiil kişilerin hukuka aykırı davranışlarını ifade eder. Bu, bir hukuk kuralına aykırı davranmak olabileceği gibi sözleşmeye aykırılık da olabilir.
Tazminat kavramı sıklıkla ceza ile karıştırılır. Oysa ki bunlar birbirinden farklı kavramlardır. Tazminat hakkı Borçlar Kanunu, Medeni Kanun, İş Kanunu gibi özel hukuk alanını düzenleyen kanunlara veya taraflar arasındaki bir sözleşmeye aykırılık durumunda doğar. Bir kişi zarar verdiği kişiye kendiliğinden tazminat ödemesi yapabilir. Tazminat miktarı konusunda taraflar aralarında anlaşabilir. Tazminat konusunda anlaşmazlık yaşanması veya hiç tazminat ödenmemesi durumunda mahkemeye başvurulabilir. Ceza ise haksız fiil sonucu değil, Türk Ceza Kanunu’nda suç olarak tanımlanan eylemler sonucunda devlet tarafından uygulanan bir yaptırımdır. Para cezası devlete ödenirken tazminat zarar gören kişiye ödenir.
Sigorta Tazminatı Nedir?
Sigorta bir tazminat türü olmakla birlikte bu iki kavram birbiriyle aynı değildir. Sigortada bir sözleşme uyarınca sigorta şirketine primler ödenmesi söz konusudur. Sözleşmede hangi durumların sigorta kapsamına alındığı tek tek sayılır. Poliçe kapsamında yer alan rizikolardan birinin gerçekleşmesi durumunda sigortalıya sigorta tazminatı ödemesi yapılır. Genel olarak tazminat kavramında ise herhangi bir sözleşme akdedilmesi söz konusu değildir. Bir haksız fiil sonucunda aranan diğer koşulların da gerçekleşmesi halinde zarar gören kişiye maddi veya manevi tazminat ödemesi yapılır.
Tazminat Türleri Nelerdir?
Tazminat çeşitleri maddi tazminat ve manevi tazminat olmak üzere ikiye ayrılır:
Maddi Tazminat
Kişilerin maddi haklarının ihlali nedeniyle ödenen tazminat türüdür. Maddi tazminat haksız fiil sonucunda bir kişinin malvarlığında meydana gelen eksilme ve/veya malvarlığında meydana gelmesi beklenen bir artışın engellenmesi nedeniyle uğranılan zararın giderilmesi için ödenir. Maddi tazminat hakkı doğabilecek çok sayıda konu olup bunların tek tek sayılması imkansızdır. Öte yandan en sık karşılaşılan maddi tazminat sebepleri ise şunlardır:
1. Ölümlü veya yaralanmalı trafik kazaları
2. İş sözleşmesine veya İş Kanunu’na aykırılık
3. Sözleşmeye aykırılık
4. Telif haklarının ihlali
5. Hatalı tıbbi uygulamalar
Ölümlü veya yaralanmalı trafik kazalarına yönelik olarak ek bir tazminat alabilmek için Sorumluluk ve Ferdi Kaza Sigortası yaptırılabilir. Bu sayede kaza sonrası tedavi masraflarının karşılanması ve vefat halinde lehtarların uğradıkları zararların tazmin edilmesi mümkün olur.
Ek olarak trafik kazaları nedeniyle araçta meydana gelebilecek maddi zararların tazmini için Maksimum Kasko Sigortası da tercih edilebilir.
Manevi Tazminat
Kişilerin manevi haklarının ihlali nedeniyle ödenen tazminat türüdür. Kişilerin haksız fiil sonucunda kişilik haklarının ihlal edilmesi, elem ve üzüntü içine girmesi halinde bu durumun giderilmesi için manevi tazminat ödenir. Maddi tazminatta olduğu gibi manevi tazminatın da doğmasına sebep olabilecek çok sayıda haksız fiil bulunur. En sık karşılaşılan manevi tazminat sebepleri şunlardır:
1. Basın yoluyla kişilik haklarına saldırı
2. Hakaret
3. Boşanma
4. Nişanın bozulması
Kanun uyarınca suç teşkil eden eylemlerin yaptırımının tazminat değil ceza olduğundan bahsetmiştik. Burada önemle eklemek gerekir ki suç eyleminden zarar gören kişiler ayrıca bir maddi veya manevi tazminat davası da açabilirler. Örneğin hakaret ceza kanunu anlamında bir suç olup aynı zamanda kişilik haklarının ihlalini teşkil eder. Böyle bir durumda hakarete uğrayan kişi ayrıca manevi tazminat talebinde bulunulabilir.
Tazminat türleri arasında keskin bir ayrım yoktur. Bazı durumlar hem maddi hem de manevi tazminat gerektirebilir. Örneğin doktor hatası nedeniyle iş göremez hale gelen bir kişi, iş görememesi nedeniyle mahrum kaldığı kazancın maddi olarak tazminini talep edebilirken, bu durumun psikolojisi üzerinde yarattığı olumsuz sonuçlar nedeniyle ayrıca manevi tazminat da talep edebilir.
Tazminat Alabilmek İçin Aranan Şartlar Nelerdir?
Maddi veya manevi tazminat alabilmek için şu koşulların bir arada olması aranır:
● Haksız bir fiil olmalıdır.
● Kişi maddi veya manevi bir zarara uğramış olmalıdır.
● Uğranılan zarar ile haksız fiil arasında uygun illiyet bağı olmalıdır. Bir başka deyişle zarar haksız fiil sonucu meydana gelmiş olmalıdır.
● Kanun gereği haksız fiil kusurlu sorumluluk aranan bir eylemse zarar veren kişinin kusurlu olması gerekir. Kusursuz sorumluluk ilkesinin geçerli olduğu durumlarda ise zarar verenin eyleminde kusurlu olması aranmaz.
Tazminat Nasıl Alınır ve Nasıl Hesaplanır?
Maddi veya manevi tazminat talebi haksız fiil sonucu zarar gören kişi tarafından haksız fiili gerçekleştiren kişiye yöneltilir. Tazminat için mahkemeye başvurulması durumunda asliye hukuk mahkemeleri görevli olur.
Tazminatın belirlenmesinde temel kural tazminat miktarının meydana gelen zararı asla aşmamasıdır. Tazminat davası hesaplama konusunu iki şekilde ele almak gerekir.
1. Maddi tazminat hesaplamada şu kriterler esas alınır:
● Maddi zararın miktarı
● Tarafların kusur oranları
● Ölüm durumunda ölen kişinin yaşı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sayısı
● Varsa maluliyet oranı
2. Manevi tazminat oranı belirlenirken ise şu kriterler dikkate alınır:
● Tazminat talep edilen kişinin maddi durumu
● Tarafların somut olaydaki kusurları
● Manevi zararın derecesi
Elbette ki manevi zararlar maddi zarar gibi matematiksel olarak hesaplanabilir olmadığından manevi tazminatın belirlenmesi daha zor olabilmektedir.
