Depremler, volkanlar, yeraltındaki patlamalar ya da bir madendeki tünellerin çökmesi, deprem dalgaları ya da daha genel adıyla sismik deprem dalgalarının oluşmasına neden olur. Dört çeşit deprem dalgası vardır. Bu dalgaların her birinin hareket hızı birbirinden farklıdır. Ama tüm deprem dalgaları maddesel dalgalardır. Bu dalgalara P Dalgaları ve S Dalgaları, Yüzey Dalgaları: Love ve Rayleigh Dalgaları adı verilir. Peki deprem dalgaları nasıl oluşur? Gropama ailesi olarak sizler için hazırlamış olduğumuz bu yazımızda “Deprem dalgaları nasıl oluşur?”,”Deprem dalgası ve P ve S dalgaları nasıl oluşur?”, “Sismik deprem dalgaları neleri etkiler?” gibi soruları cevaplandırdık. Bu konu ile ilgili daha detaylı bilgi almak için yazımızın devamını okuyabilirsiniz.
Deprem Dalgası P ve S Dalgaları Nasıl Oluşur?
Deprem dalgaları arasında en hızlı hareket eden deprem dalgalarına P dalgaları denir. P İngilizce primary (ilk veya birincil) anlamındadır, çünkü uzakta meydana gelen bir depremden bir sismografa ulaşan ilk dalgalar bu dalgalardır. Yeryüzünün yüzeyinde P dalgalarının hızı saniyede 5 km ila 8 km arasında değişir. Gezegenimizin derinliklerinde ise, basınç ve öz kütle daha fazla olduğu için, P dalgaları 13 km/saniye hıza kadar ulaşabilir. Bu nedenle şiddeti de oldukça yüksek hissedilebilir. P dalgaları kayaların içinde, tıpkı sesin havada hareket ettiği gibi hareket ederler. Yani P dalgaları da basınç dalgalarıdır, dolayısıyla bunlar boyuna dalgalardır. P dalgaları bir noktadan geçerken bu noktadaki madde önce ileri sonra geri hareket eder. P dalgaları deprem dalgalarının en hızlı yayılan türüdür P dalgaları, aynı ses dalgaları gibi, katılarda, sıvılarda ve gazlarda hareket edebilir. Bu özellik, P dalgalarıyla diğer deprem dalgaları arasındaki önemli farklardan biridir. Diğer deprem dalgaları genellikle sadece katılarda yani kayalarda hareket eder.
P Dalgalarının Özellikleri:
• Sismografa (depremin şiddetini ölçen cihaz) ilk ulaşan ilk deprem dalgasıdır.
• Hızı, kabuğun yapısına göre 1,5 km/s ile 8 km/s arasında değişir.
• Yıkım etkileri düşüktür.
• Her ortamda (katı-sıvı-gaz) yayılırlar.
• Boyuna dalgalardır.
En hızlı hareket eden deprem dalgalarının ikincisi ise S dalgalarıdır. S dalgalarının adı İngilizce secondary (ikincil) kelimesinden gelir. Bu dalgalar uzaktaki bir depremden bir sismografa p dalgalarının ardından ikinci ulaşan dalgalardır. S dalgaları sadece katılarda hareket edebilir, sıvılarda ve gazlarda hareket edemez. Genellikle S dalgaları, P dalgalarının %60’ı kadar hızlıdır. Bu yüzden yeryüzünün yüzeyinde yayılma hızları saniyede 3 km ile 4,8 km arasındadır. S dalgaları enine dalgalardır. Aşağıdaki resimde S dalgalarının hareket ederken parçacıkların dalganın hareket yönüne dik şekilde, halı silkeler gibi yukarı aşağı titreştiğini ve görüyoruz.
S Dalgalarının Özellikleri:
• Kayıtlara ikinci ulaşan dalgalardır.
• Hızı P dalgasının hızına göre değişen ve yaklaşık 1 km/s ile 6,4 km/s arasındadır.
• Sadece katı kütlelerde hareket ederler.
• Enine dalgalardır.
Sismik Deprem Dalgaları Neleri Etkiler?
Yer kabuğunun ani enerji boşalımının bir sonucu olarak ortaya çıkan sismik dalgalar, depremi meydana getirmektedir. Bir kırık boyunca biriken enerji, çevreye yayılırken hafiften şiddetliye doğru artan bir şekilde hissedilir. En şiddetli sarsıntı hissedildikten sonra tekrar hafifleyerek etkisi kaybolur. Zaman içerisinde bu depremi izleyen artçı depremler meydana gelebilmektedir. Bunun yanında bazı büyük depremlerden önce meydana gelen öncü adı verilen ufak depremlerin de meydana geldiği gözlemlenmiştir. Ancak her depremin bir öncüsü olacağına dair bir kaide yoktur. Sismik dalgaların yayılım hızı, cismin yoğunluğuna ve elastikliğine göre değişmektedir. Hız, derinlik ile artma eğilimindedir. Depremler farklı hızda ve türde dalgalar yaratmaktadır.
