Rayiç bedel, konutlar ve araçlar ile ilgili yapılan çeşitli işlemlerde sıklıkla karşılaşılan bir kavramdır. Konut ve araç alım satım işlemleri bunların başında gelir. Taraflar arasında satış bedeli belirlenirken rayiç bedel devreye girer. Rayiç bedel kavramı, ayrıca sigortacılık alanında da yer alır. İnsanlar konutlarını ve araçlarını sigorta ettirerek çeşitli risklere karşı güvence altına almayı amaçlar. Sigorta şirketinin sağladığı bu teminat karşılığında sigorta primi adı verilen ödemeler yaparlar. Bu sebeple sigorta primlerinin miktarı belirlenirken sigortalanan kıymetin rayiç bedeli dikkate alınır.
Rayiç Bedel Nedir?
Rayiç bedel kısaca bir malın piyasadaki güncel değeridir. Pazar değeri veya piyasa değeri olarak da adlandırılan rayiç bedel arsa, konut ve araç gibi kıymetlerin değerinin çok altında veya çok üstünde alınıp satılmasını engellemek için geliştirilmiş bir kavramdır. Bir kıymetin değerinin çok altında satılması ekonomik yönden satıcıya zarar verirken alıcıya haksız kazanç sağlayacaktır. Aksi durumda da yine adaletsizlik söz konusu olur. Bir varlığın değerinin çok üstünde satılması halinde ekonomik yönden alıcı zarar görürken satıcı haksız kazanç elde edecektir. Buna göre rayiç bedel, alım satım işlemlerinde hem alıcının hem de satıcının menfaatlerini koruma amacı güden bir kavramdır. Böylelikle rayiç bedel sayesinde piyasada dengesizliklerin oluşması önlenir.
Rayiç Bedel Türleri Nelerdir?
Rayiç bedel türleri, ilgili olduğu kıymetlere göre adlandırılır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
• Araç Rayiç Bedeli: Araçların değeri markasına, modeline ve içerdiği özelliklerine göre değişiklik gösterir. Araç rayiç bedeli, aracın alım satım işlemlerinin yapıldığı günkü değerini ifade eder. Araç rayiç bedeli, özellikle kasko sigortası yaptırılırken kasko bedelinin belirlenmesi noktasında önemlidir. Bir diğer deyişle kasko, rayiç bedel dikkate alınarak hesaplanır. Araç alım satım işlemleri yapıldıktan sonra alıcı, ayrıca araç sigortası yaptırarak aracını sigorta güvencesi kapsamına alabilir.
• Konut Rayiç Bedeli: Bir konutun alım satım işleminin yapıldığı tarihteki satış ve sürüm değeridir. Konut rayiç bedeli, esasen taşınmazın piyasadaki değeridir. Öte yandan emlak vergisinin esas alındığı konut rayiç bedeli de vardır. Bu değer, taşınmazın minimum değeri dikkate alınarak hesaplanır. Eklemek gerekir ki taşınmazın satış bedeli, belirlenen rayiç bedelden düşük olamaz. Konut rayiç bedelinin önemi bu noktada ortaya çıkmaktadır.
• Arsa Rayiç Bedeli: Arsanın özellikleri dikkate alınarak hesaplanır ve arsanın piyasadaki alım satım değerini ifade eder.
• Tapu Rayiç Bedeli: Konutların ve arsaların rayiç bedeline verilen genel addır.
Rayiç Bedel Nasıl Hesaplanır?
Rayiç bedel hesaplama konut, arsa ve araç için ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Öncelikle tapu rayiç bedel hesaplama üzerinde durmak gerekirse, konut rayiç bedel hesaplama işleminde aynı muhitte bulunan ve benzer özelliklerde olan üç farklı konutun değeri dikkate alınır. Belirlenen 3 konutun rayiç bedelleri toplanır. Konutların metrekareleri toplanır. Rayiç bedellerin toplamı, metrekarelerin toplamına bölünür. Elde edilen sonuç, rayiç bedeli belirlenmek istenen taşınmazın metrekaresi ile çarpılarak rayiç bedel hesaplanır. Arsalar için de aynı hesaplama yöntemi geçerlidir. Konut rayiç bedelinin doğru hesaplanması konutların alım satım işlemlerinde satış bedelinin belirlenmesi açısından önemlidir. Ayrıca konut sigortası yaptırılırken prim miktarının belirlenmesinde de konut rayiç bedeli dikkate alınır.
Araç rayiç bedel hesaplama işleminde ise aracın markası, modeli, kilometresi ve hasar geçmişi gibi kriterler devreye girer. Türkiye Sigortalar Birliği tarafından açıklanan kasko değer listesi göz önüne alınır. Ayrıca 2. el araç satışı yapan sitelerdeki ilanlar da dikkate alınabilir.
Rayiç Bedel Hesaplanırken Dikkat Edilmesi Gereken Kriterler
Rayiç bedel hesaplanırken dikkat edilmesi gerekenler konut, arsa ve araç için ayrı ayrı değerlendirilmelidir.
1. Konut Rayiç Bedeli için Dikkat Edilmesi Gerekenler
• Taşınmazın yer aldığı semtteki arz- talep durumu
• Taşınmazın manzarası
• Şehir merkezine olan mesafe
• Konutlar için taşınmazın yaşı
• Toplu taşıma, okul, hastane, eczane gibi yerlere ulaşım durumu
• Alışveriş merkezi, spor salonu, sinema gibi sosyal etkinlik alanlarına olan mesafe
• Yıpranma payı
• Semtteki yapılaşma durumu
2. Arsa Rayiç Bedeli için Dikkat Edilmesi Gerekenler
• Arsanın yer aldığı bölge
• Bölgedeki imar durumu
• Arsanın genişliği ve kullanım verimliliği
• Etraftaki sosyal alanlar ve şehir merkezine yakınlık
• Tarım faaliyetlerine uygunluk durumu
3. Araç Rayiç Bedeli için Dikkat Edilmesi Gerekenler
• Aracın yaşı
• Motor ve beygir gücü
• Aracın markası ve modeli
• Kaza geçmişi
Rayiç Bedel Nasıl Öğrenilir?
Rayiç bedeller e-devlet sistemi üzerinden veya resmi kurumlardan öğrenilebilir. E-devlet aracılığıyla konut rayiç bedelini öğrenmek için öncelikle sisteme giriş yapılmalıdır. Sonrasında konutun bulunduğu belediye seçilir. “Arsa metrekare birim değeri sorgulama” sekmesine tıklandığı zaman ekranda bir form görülecektir. Bu forum eksiksiz doldurularak rayiç bedel öğrenilebilir.
Bir konutun rayiç bedeli, ilgili konutun bağlı bulunduğu belediyeye giderek de öğrenilebilir. Bunun için tapu üzerinde yer alan ada, parsel numaraların ve kimlik bilgilerinin verilmesi gerekir. Arsa rayiç bedel sorgulama işlemi için de aynı prosedürler geçerlidir. Araç rayiç bedelini öğrenmek için Türkiye Sigortalar Birliği (“TSB”) tarafından yayınlanan kasko değer listesi ve araç satışı yapılan ilanlar takip edilebilir. TSB kasko değer listesi üzerinden araç rayiç bedelleri sorgulanabilir. Bunun için aracın yaş aralığının tercih edilmesi yeterlidir.
Rayiç Bedel Nereden Alınır?
Bir konutun veya arsanın rayiç bedeli bilgisinin yer aldığı evrak rayiç bedel belgesi olarak adlandırılır. Rayiç bedel almak için gerekli evraklar ile birlikte yetkili mercilere başvurulması gerekir. Konutlar ve arsalar için bu merci, bağlı bulundukları belediyedir.
